microsoft
ओझोन दिवस/ozone day
ओझोन दिवस :आजच्याच दिवशी एक महत्वपूर्ण करार झाला होता.त्या निमित्ताने….
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल: ओझोन थराच्या संरक्षणासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल हा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पर्यावरण संरक्षणासाठी करण्यात आलेला सर्वात प्रभावी करारांपैकी एक आहे. हा करार ओझोन थराचे रक्षण करण्याच्या दृष्टीने 16 सप्टेंबर 1987 रोजी साइन करण्यात आला आणि 1 जानेवारी 1989 पासून लागू झाला. ओझोन थर पृथ्वीच्या वातावरणात सूर्याच्या हानिकारक अतिनील किरणांपासून (UV rays) संरक्षण करते. या थरातील छिद्रामुळे मनुष्यांसह सर्व जीवसृष्टीवर वाईट परिणाम होऊ शकतो, त्यामुळे ओझोन थराचे संरक्षण अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
ओझोन थराचे महत्त्व
ओझोन थर पृथ्वीच्या वातावरणातील स्ट्रॅटोस्फिअरमध्ये 15 ते 35 किमी उंचीवर स्थित आहे. हा थर सूर्याच्या अतिनील (UV-B) किरणांना शोषून घेतो, जे जीवसृष्टीसाठी अत्यंत हानिकारक असतात. अतिनील किरणांमुळे त्वचेचा कर्करोग, डोळ्यांच्या समस्या (उदा. मोतीबिंदू) आणि इतर आरोग्याच्या समस्या होऊ शकतात. तसेच, या किरणांमुळे वनस्पतींच्या वाढीवर आणि सागरी परिसंस्थांवर देखील विपरीत परिणाम होतो.
20व्या शतकाच्या उत्तरार्धात ओझोन थरात छिद्र आढळले. या छिद्राचे कारण म्हणून क्लोरोफ्लोरोकार्बन (CFCs) सारख्या रसायनांचा वापर ओळखला गेला. CFCs हे रेफ्रिजरेटर, एरोसोल स्प्रे, आणि औद्योगिक प्रक्रियांमध्ये मोठ्या प्रमाणात वापरले जात होते. हे रसायन वातावरणात जाऊन ओझोन थराला नुकसान पोहोचवतात. या घटनेने जागतिक चिंता वाढवली, ज्यामुळे मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलची निर्मिती झाली.
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलची उद्दिष्टे
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलचा मुख्य उद्देश ओझोन थराच्या संरक्षणासाठी ओझोन-क्षयकारक पदार्थांचा (Ozone Depleting Substances – ODS) उत्पादन आणि वापर हळूहळू कमी करणे हा होता. हे पदार्थ मोठ्या प्रमाणावर औद्योगिक उत्पादनात वापरले जात होते, ज्यामुळे ओझोन थरावर हानिकारक परिणाम होत होता. प्रोटोकॉलमध्ये भाग घेणाऱ्या देशांनी हळूहळू ODS वापर कमी करणे आणि त्याचे पर्यायी पर्यावरणास अनुकूल पदार्थांशी बदल करणे या गोष्टींची अंमलबजावणी करण्याचे मान्य केले.
प्रोटोकॉलची यशस्वी अंमलबजावणी
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलने जगभरातील देशांनी ओझोन थराच्या संरक्षणासाठी आवश्यक ती पावले उचलली आहेत. 190 हून अधिक देशांनी या करारावर स्वाक्षरी केली आहे आणि हा जगातील सर्वाधिक स्वीकारला गेलेला करार आहे. प्रोटोकॉलच्या अंमलबजावणीमुळे CFCs, हॅलोन आणि इतर ODS च्या वापरावर नियंत्रणे आणली गेली आहेत.
या करारामुळे वातावरणातील ODS चे प्रमाण कमी होत आहे आणि ओझोन थर हळूहळू पूर्व स्थितीत परत येत आहे. 2018 च्या अहवालानुसार, ओझोन थर 1-3% दरवर्षी पुनःनिर्माण होत आहे, आणि पुढील काही दशकांत ओझोन थर पूर्णपणे पुनरुज्जीवित होईल असा अंदाज आहे.
पर्यावरणीय परिणाम
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलचा प्रभाव केवळ ओझोन थराच्या संरक्षणापुरता मर्यादित नाही, तर जागतिक तापमानवाढीला कमी करण्यामध्येही याची महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. अनेक ODS हे शक्तिशाली हरितगृह वायू देखील आहेत. हरितगृह वायूंच्या उत्सर्जनामुळे जागतिक तापमानवाढीचा धोका वाढतो. मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलने ODS च्या वापरावर निर्बंध आणल्यामुळे हरितगृह वायूंची पातळी देखील कमी झाली आहे, ज्याचा परिणाम जागतिक तापमानवाढ कमी होण्यात झाला आहे.
भविष्यातील आव्हाने
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलच्या यशानंतरही काही नवीन आव्हाने समोर येत आहेत. काही औद्योगिक क्षेत्रांनी ODS च्या जागी हायड्रोफ्लोरोकार्बन (HFCs) सारख्या रसायनांचा वापर सुरू केला आहे. जरी HFCs ओझोन थरासाठी हानिकारक नाहीत, तरी ते हरितगृह वायू आहेत आणि जागतिक तापमानवाढीला कारणीभूत ठरू शकतात. त्यामुळे 2016 मध्ये किगाली अमेंडमेंटद्वारे HFCs च्या वापरावरही मर्यादा आणण्याचा निर्णय घेण्यात आला.
निष्कर्ष
मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल हा पर्यावरणीय कराराच्या इतिहासातील एक मोठा यशस्वी प्रयोग आहे. या करारामुळे ओझोन थराचे रक्षण झाले आहे आणि मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणावर होणारे दुष्परिणाम कमी झाले आहेत. या कराराने दाखवून दिले की, जागतिक स्तरावर एकत्रित पद्धतीने काम केल्यास आपण मोठे पर्यावरणीय संकटही सोडवू शकतो.
